"/>

2008
Παναγία Καθολική στη Γαστούνη

Αντικείμενο της μελέτης είναι  η  στερέωση  και  η αποκατάσταση  του  ναού της Κοίμησης Θεοτόκου στην Γαστούνη του Νομού Ηλείας, της επονομαζόμενης «Παναγίας Καθολικής» και η συνολική ανάδειξη του μνημείου. Το μνημείο βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του οικισμού της Γαστούνης, εκτός του οικοδομικού ιστού, ενώ η βασική πρόσβαση (όπως και η είσοδος στον ναό) γίνεται από τα νότια μέσω επαρχιακής οδού.

Ο ναός ακολουθεί τον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου δικιόνιου με τρούλο. Σε επαφή με την δυτική πλευρά του έχει κατασκευαστεί μεταγενέστερα εξωνάρθηκας. Ο ναός φέρει οκτάγωνο τρούλο και τρίπλευρη αψίδα στο ιερό και έχει γενικές διαστάσεις 19,49 Χ 10,22 στη νότια και την ανατολική πλευρά αντίστοιχα, μαζί με τον εξωνάρθηκα, χωρίς την κόγχη του ιερού. Ο ναός ακολουθεί τριμερή διάταξη με κυρίως ναό, ιερό και νάρθηκα και έχει σχήμα παραλληλογράμμου, λόγω της ύπαρξης του νάρθηκα στα δυτικά. Σαν χάραξη όμως, ο κυρίως ναός με το ιερό έχουν σχήμα περίπου τετράγωνο και αναλογίες πλευρών 1:1,1. Η στέγη διαμορφώνεται σε σχήμα σταυρού, οι τέσσερις κεραίες του οποίου καταλήγουν σε αετώματα, ενώ η ύπαρξη χαμηλότερων στεγών στις γωνίες με κλίση προς βορρά και νότο αντίστοιχα υποδηλώνουν την συμπλήρωση του τετραγώνου με τέσσερα γωνιακά διαμερίσματα. Όλοι οι τοίχοι, τα τόξα και οι θόλοι του εσωτερικού είναι επιχρισμένα και φέρουν τοιχογραφίες σε τρία τουλάχιστον στρώματα.

Οι όψεις του ναού διαμορφώνονται γενικά κατά τα πρότυπα των όψιμων βυζαντινών χρόνων και χαρακτηρίζονται από την σύνθετη μορφολόγηση τους με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα δόμησης. Τα ανοίγματα, σύνθετα ή απλούστερα, κοσμούνται με οδοντωτές ταινίες, πλίνθους, πινάκια, σκυφία και μαρμάρινα φέροντα στοιχεία (αμφικιονίσκους), οριζόντιο περιμετρικό κοσμήτη και οδοντωτά γείσα.

            Τα στοιχεία για την ιστορία του ναού της Καθολικής είναι περιορισμένα, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν ούτε γραπτές μαρτυρίες αλλά ούτε επιγραφές από την εποχή οικοδόμησης του κτιρίου, δεδομένου του ότι οι αρχικές τοιχογραφίες του ναού έχουν επιζωγραφιστεί σε τουλάχιστον δύο ακόμη περιόδους ύστερα από την αρχική διακόσμηση. Τα μόνα ασφαλή συμπεράσματα που μπορούμε να έχουμε σχετικά με τις φάσεις κατασκευής της Καθολικής και τα οποία είναι κρίσιμα για την αποκατάσταση του ναού είναι τα εξής:

  1. Η ναός της Καθολικής, του οποίου η ακριβής χρονολόγηση παραμένει ασαφής, είναι οπωσδήποτε ένα εξαιρετικά σημαντικό μνημείο του 12ου ή και του 13ου αιώνα, τόσο για την ιστορία του τόπου, όσο και για την μελέτη και εξαγωγή συμπερασμάτων των σχετικά με την αρχιτεκτονική και τέχνη των βυζαντινών μνημείων.
  2. Το 1702 έγινε επιζωγράφιση του εσωτερικού διακόσμου του ναού και πιθανότατα και άλλες επισκευές ή τροποποιήσεις, κυρίως στην στέγη του μνημείου. Ενδεχομένως σε αυτή την εποχή να ανήκει και η οικοδόμηση της στοάς.
  3. Πιθανότατα στα τέλη του 19ου αι. έγινε η τμηματική δεύτερη επιζωγράφιση του εσωτερικού, επισκευαστικές εργασίες και επίχριση του μνημείου. Μοιάζει πιθανότερο οι νεώτερες θύρες της νότιας και βόρεια όψης να διανοίχτηκαν τότε και ταυτόχρονα να φράχτηκαν και οι αρχικές. Η συμπλήρωση της στοάς και η στέγασή της, πιθανόν να έγιναν επίσης εκείνη την περίοδο.
  4. Το 1924 έγιναν από την Υπηρεσία Αναστηλώσεως και Συντηρήσεως Αρχαίων Μνημείων του Κράτους εργασίες αποκατάστασης του ναού μεταξύ των οποίων και αντικαταστάσεις πωρόλιθων καθώς και έκφραξη του δίλοβου παραθύρου το οποίο όπως αναφέρεται στο Δελτίο της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ήταν φραγμένο κατά το ήμισυ.